GEÇMİŞİN İZİNDE 'SANAT' - GÖĞCELİ CAMİ (VİDEO / SESLENDİRME METNİ)

📚 VİDEO VE SESLENDİRME METNİ:

🚩 Samsun'da 850 Yıldır Çivisiz ayakta duran Göğceli Camiyse görenleri kendine hayran bırakıyor.

🚩 Sekiz buçuk asırdır ilk günkü sağlamlığını koruyan caminin her detayında ayrı bir anlam var.

🚩 Tek bir çivi bile çakılmadı sadece tahtalarla yapıldı ama 850 yıldır ayakta durarak görenleri hayran bırakıyor.

🚩 Caminin 6 tane direk vardır camide 6 tane direk imanın şartına göre koyulmuştur.

🚩 Yukarıda hemen üst katında yani üstünde 5 tane direk vardır, İslamın şartına göre koyulmuştur, caminin yan duvarları yedişer tanedir.

🚩 Fatiha suresinin yedi ayet olmasından esinlenerek yapılmıştır, caminin ön direklerinin altında deprem takozu diye bir takoz var bu takoz tabi Japon profesörleri burayı incelemeye gelmişler, 850 sene önce bu nasıl akıllarına gelmiş ve deprem takozlarını koymuşlar diye çok hayran kalmışlar.

🚩 Tarihi camide kuran nidaları hiç eksik olmuyor, cemaat okunan kurana eşlik ederek katılıyor mukabeleye 1 aylık ramazan döneminde herkes bir hatim indirmiş oluyor.

🚩 Ramazanın sonunda, ramazan bittiğinde recep ayından beri başlamış olmamız hasabiyle 6 tane hatimi bitirmiş olacağız.

🚩 Cemaat arasında gençler dikkat çekiyor.

🚩 Bu gençlerimiz bizim kuran kursumuzda okuyorlar, bunlar hafız, bunlar küçük hafızlar inşallah istikbal bunlarda gelecekte burada bu camilerde mihrapları dolduracaklar.

🚩 Merhabalar, şimdi Samsun / Çarşamba Gökçeli Camii'ndeyiz.

🚩 Cami 1206 yılına tarihleniyor tabi ki içerideki ve kendi kaynaklarından yazmış olduğu tarihte 1186'yı gösteriyor.

🚩 Bizim kaynaklarımıza göre, Sanat Tarihçilerin kaynaklarına göre ise 1206'ya tarihleniyor.

🚩 Fakat banisi kim olduğu belli değil, kim tarafından yaptırıldığı belli değil.

🚩 Dönem olarak ise Selçuklu dönemine tarihlenmektedir, bu caminin özellikleri var arkadaşlar şöyle.

🚩 Bu caminin özelliklerinden biri ahşap destekli camilerden biri olması ve çantı tekniğinde yapılmış olması.

🚩 Üstelik 800 seneyi devirerek günümüze kadar sağlam olarak gelmiş olması.

🚩 1336 yılında cami özellikle yenileme ve restorasyon geçirmiş üzerinde barındırdığı yapı malzemesi olarak ise köknar, karaağaç ve mertek adını verdiğimiz ağaçlar yani nem'e, sıcaklığı dayanıklı ağaçlar kullanılmış.

🚩 Bu ağaçların yanı sıra görmüşsünüzdür üzerinde birçok manaları taşımakta tam şu orta kısmında görmüş olduğunuz yatay şeklinde kıbleye doğru bakan bir mertek yani ahşap dizilimi var.

🚩 11 tane gösterir, İslam dininde bilindiği üzere 11 tane yıldızın Hazreti Yusuf'a secde ettiği gösterilmekte.

🚩 Bu secdeler şu şekilde tasvir ediyor yani onun rüyasına göre yorumlanması, 11 yıldızın 11 kardeşim ona secde etmesi İslâmiyet'in yayılmasını mana gösteriyor şu an ki tarihçilerde rivayetlere göre bu 11 yıldızın yayılışını İslâmiyet'in yayılışı olarak gösteriyor.

🚩 Fakat bizim için önemli olan kısmı ise ahşap destekli olarak günümüze gelmesi ve sağlam olarak günümüzde hala ayakta olmasından kaynaklı.

🚩 Caminin minaresi yıkılmış çünkü burası bir deprem bölgesi aynı zamanda da deprem bölgesinin yanı sıra nem ve sıcaklık çok fazla biliyorsunuz Karadeniz'in iklimi nem ve sıcaklık olduğu için bu kısmı ayakta kalamamış ve günümüze gelememiş.

🚩 Belki de şöyle de olduğu söyleniyor kaynaklarda tamamen caminin minaresinin yapılmadığı kişilerin üstüne çıkarak ezan okunduğundan bahsediliyor.

🚩 Diğer bir özellik ise arkadaşlar içerisinde yani giriş kısmından sonraki tam revakları geçtikten sonra yani şöyle söyleyeyim mihrabiyenin olduğu kısım üst kısmında hilal şeklinde yapılmış iki tane dizimli bir yapı sistemi var.

🚩 Daha sonraki görüntülerde göstereceğim.

🚩 Orada da hilal şeklini almış arkadaşlar, tabi bunu günümüzdeki yani mistik duyguya göre insanların ibadet ederken gökyüzüne bakması ve boynunu işte başını yere eğmemesi gerektiği özellikle de yukarı bakması gerektiği gösteriliyor.

Şimdilik aktarmak istediklerimiz bu kadar o zaman şimdi gelin size içeriyi gösterelim.

🚩 1206 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde inşa edilen yapı tamamen ahşap malzemeden yığma tekniği ile yapılmıştır. Boyuna dikdörtgen özelliğinde camiye giriş iki basamakla son cemaat yerinden sağlanır. Son cemaat yerinin kapısı ile harim bölümüne giriş kapısı aynı eksen üzerindedir.

🚩 Bununla birlikte içerisinde büyük süslemeler mevcut işte palmet, lotus, cennet tasvirlerini andıran görüntüler mevcut yani boya ve kalem işi tekniğiyle yapılan görüntüler mevcut.

🚩 Mihrabın olduğu kısımda çok sade bir sıkıntısı yok, mihrabın olduğu kısım çok sade yapılmış arkadaşlar kakma tekniğiyle işte birbirine geçmeli sistem korkuluk gibi dizayn edilmiş.

🚩 İçerisi aşırı sadece bir şekilde yapılmış fakat özellikle ve özellikle insanlar dua ederken gökyüzüne baktığında yani tam caminin tavanına baktığı için ya da şu anda kubbe bulunmadığı için insanlar doğal olarak üstüne bakıyor.

🚩 Kubbe olmuş olsaydı tamamen kubbe dizilimine göre bakarlardı günümüz camilerinde mevcut işte Mimar Sinan'ın camilerinde gördüğümüz o kubbelerdeki değişik süslemeler mevcut değil, tamamen Selçuklu süslemeleri mevcut üzerinde palmet ve lotus, cennet tasvirleri andıran kalem işi süslemeleri mevcut, yani son cemaat yeri adını verdiğimiz binanın ön, yan ve sağ, sol kısımlar oluşuyor.

🚩 Orası tamamen açık revaklardan oluşuyor bizim cami gelişiminde Türk mimarisinde yani özellikle revak oluşumunu şu an ki İstanbul camilerinde de görebilirsiniz.

🚩 Kapladığı 392 metrekarelik alanla Türkiye’deki en büyük yığma ahşap camilerden biri olan yapının, Dendrokronoloji uzmanı Peter Ian Kuniholm’ün analizleri neticesinde 1206 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde inşa edildiği kesin olarak tespit edilmiştir. Aynı zamanda Türkiye'deki en eski ahşap camisidir.

🚩 İnşa ya da tamirat kitabesi bulunmayan caminin inşa tarihi ve adı hakkında varsayımlar bulunmaktadır. Mezarlıklara eskiden dünyadan göçenlerin bulunduğu yer anlamında “göç ehli” denilmekteydi. Göç ehli zamanla gökçeli şekline dönüşmüş ve bu ad günümüzde göğceli olmuştur.

🚩 16 Mayıs 1986 tarihindeki 2289 sayılı kararla taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenen ve halen etkin olarak kullanılan cami son olarak 2007 yılında restorasyon geçirmiştir.

🚩 Dikdörtgen ve temelsiz olarak inşa edilen cami, tabana yerleştirilen büyük taşlar yardımı ile yerden 60-70 santimetre yükseltilmiştir.

🚩 Kalaslar, giydirme tekniği ile birbirlerine monte edilmiş, dilme ahşap perdeler ile yığma olarak inşa edilmiş, köşeler kurtboğazı geçme ile birbirlerine bağlanmış, çatısı ise üç omuz kırma tekniğiyle kaplanmıştır. Tek katlı olan caminin çatısı alaturka kiremit ile kaplı olup daha öncesinde ahşap kiremit ya da hartama ile kaplı olduğu düşünülmektedir.

🚩 Burada tamamen güzel bir teknik uygulanmış ama nasıl bir teraziye oturtulmuş onu gerçekten ben de bilmiyorum.

🚩 Devrin ötesinde bir yapı olarak görülüyor bununla birlikte başka aktarmak istediğimiz ahşap destekli camilerin diğer örnekleri de Beyşehir'de, Konya'da Beyşehir'de ve Akşehir'de görülüyor özellikle Alâeddin Keykubat camisinin üzerinde de bir süslemeler mevcut fakat biliyorsunuz yarı taştan ve yarı ahşaptan olduğu görülüyor, onun dışında da Beyşehir camisinde gördüğümüz yani 6 destekli ahşabın tamamen süsleme detayı verilmeden sade bir şekilde yapıldığı görülüyor.

Burada ise havalandırmayı sağlayabilmek için yapının tam taban kısmında altında bir kuyu açılmış kuyuda tamamen halılarla şuanda örtülü biçimde şunu sağlıyor içerisindeki var olan nemi aktarıp toprağa iletilmesini bununla birlikte de yapının çürümemesini sağlıyor. Zaten yaklaşık günümüzde 800 yıla yakın bir süre var olduğu bilinmekte.

🚩 Kök boya kullanılan camideki motifler de ilk günkü canlılığını korumaktadır. Nakışların büyük çoğunluğu stilize edilmiş bitki kompozisyonlarıdır. Bunun haricinde geometrik geçme kompozisyonları basit yarım daire, zikzak, baklava dilimleri ve yazılar görülmektedir.

🚩 Boyalı nakışlı parçaların hemen pek çoğunda, ok şekilli, rumili, çiçek ve yapraklı düzenlemelerle birlikte üç benek örgesi işlenmiştir. Budizm'de üç beneğin Buda'nın üç vasfı olan doğruluk, adalet ve sevgiyi simgelediği belirtilir. Budizm'i kabul eden Türkler, İslam sanatında üç beneği, yaratılış, yaşayış ve yaradana dönüş olarak benimseyip kullanmaya devam etmişlerdir. Bereketi simgelediği de kabul edilir.

🚩 Yapının diğer önemli örgeleri geçmeli düzenlemelerdir. Ayı, güneşi, düğüm şekilleriyle evren figürlerini simgeleyen bu örgeler kainatın düzenini anlatmakta, sınırlanmadıkça devam eden düzenlemeler yaşamın devamlılığını ve sonsuzluğu yansıtmaktadır.

🚩 Bunun dışında arkadaşlar görüyorsunuz zaten biz tamamen arka, kıble bölümündeyiz, kıble bölümünde size bahsetmiştim. Açıklıklar küçük yapılmış pencere açıklıkları ile sağlanıyor.

🚩 Fakat küçük şekillerde yani şöyle söyleyebilirim 40'a 40, 60'a 80 gibi açıklıklar mevcut bunun dışında fazla bir özellik verilmemiş, belki de günümüze gelememiş olabilir onarımda geçirdiği için bir şey diyemeyiz.

Hani çok şükür ki bir yangın geçirmemiş zaten yangın geçirmiş olsaydı günümüze kadar ulaşması imkansız olurdu. Günümüze geliyor bize o dönemi daha iyi yansıtıyor.

🚩 Candan Nemlioğlu yapıda kullanılan meşe perdelerin devşirme olduğunu, son cemaat yeri doğu duvarında kafesli bölümün altına yerleştirilmiş kalas üzerinde “kırlangıç (diş geçme)” şekli olduğunu, “bu, kalasın geçme usulüyle başka bir yerde kullanıldığını ya da kullanılmak üzere hazırlandığını belirtmektedir.

🚩 Çantı tekniğini göstermek gerekirse 15 cm. kalınlığında ve 70 cm. kalınlığında ahşabın tamamen üst üste bindirilerek yani şu kısmını şöyle göstereyim arkadaşlar ben size şimdi bu bütün kısımda şuraya kadar oyuluyor ve buraya kadar geliyor biliyorsunuz devamı var burada bir kilitleme var.

🚩 Kilitleme yaptıkları için birbirine, sol taraftan ve sağ taraftan boyunca çekme yapıyor buna da biz çantı tekniği diyoruz. Binanın ayakta kalmasını sağlıyor.

🚩 Halen alaturka kiremitlerle kaplı çatının orijinalde hartama ile kaplı olduğu anlaşılmaktadır. Geçen yüzyıllar boyunca çatı tahtaları, belki bir kısım aşık ve mertekle birlikte değiştirilmiş olmalıdır. Çatı tahtalarında bulunan nakışların üslubu, yapının inşa edildiği tarihten sonralara Osmanlı devrine işaret etmektedir.

📌 #samsun #çarşamba #göğcelicami

📌 #mimarirestorasyon #tarih #sanattarihi

📷 #perspektifprojectheritage

📷 #hsnkyncuphotography

📷 #anlatacakçokşeyvar

🎬 PROJE/GÖRÜNTÜ/ANLATIM

👉 Emrah ÜÇÜNCÜ

✔ (Sanat Tarihçi)

🎬 HAZIRLAYAN/KURGU/SESLENDİRME

👉 Hasan KOYUNCU

✔ (Sanat Tarihçi)

🎬 PERSPEKTİF PROJECT HERITAGE - 2022